Beste voorzitter, beste broederen,
We worden deze dagen, deze weken en wie weet voor hoe lang volledig in beslag genomen door de situatie in Oekraïne en Rusland. Wat we niet voor mogelijk hadden gehouden is dan toch gebeurd. Onvoorstelbaar leed en een onvoorspelbare uitzichtloosheid waar dit toe zal gaan leiden. Laten we hopen dat het gezonde verstand terug keert naar de hoofdrolspelers in dit verhaal.
Met de situatie in Oekraïne lijkt het alsof de andere problemen in de wereld er plotseling niet meer zijn. Uiteraard is dat niet waar maar komt dat nu in de media niet meer aan bod. Maar vóór Oekraïne hadden we natuurlijk ook al de schrijnende situaties in de rest van de wereld. Denk aan Palestina, Syrië, Afghanistan, de Oeigoeren, Noord Korea, Jemen, elders in Afrika en Zuid-Amerika, teveel om op te noemen.
Dichterbij huis hebben we te maken de aardbevingsellende en schadeafhandeling, de stikstofcrisis en het CO2 probleem. De afgelopen week kwam er weer een alarmerend rapport uit van de IPCC (het internationale panel van klimaatverandering) over de afname van de biodiversiteit en de snelheid van uitsterven van soorten, zowel van planten als van dieren. Een ramp die langzamer dichterbij komt dan de situatie in Oekraïne maar voor onze kinderen en kleinkinderen minstens zo bedreigend zal zijn.
“Voor een groot deel van de wereldbevolking is de klimaatcrisis al een zaak van leven of dood. De verstoring van het klimaat gaat sneller dan verwacht en is omvangrijker en ernstiger dan we ons hadden voorgesteld”, zegt een woordvoerder van Greenpeace. “Hoewel de armste landen van de wereld weinig of niets hebben bijgedragen aan de klimaatcrisis, betalen zij toch de hoogste prijs. Sociale ongelijkheid zal het effect van de klimaatcrisis nog versterken. Daarom is het cruciaal dat we onze acties voor het klimaat baseren op rechtvaardigheid en solidariteit.“ Bescherming van de biodiversiteit In het IPCC-rapport wordt ook het cruciale verband tussen klimaat- en natuurbescherming erkend. Onze planeet kan alleen tegen de klimaatcrisis bestand zijn als we de strijd aanbinden met de vernietiging van de biodiversiteit, die momenteel alleen maar toeneemt. Daarom wil ik even met u terug naar hoe ons landschap er vroeger uitzag. Een eeuw geleden werd het Nederlandse boerenland doorkruist door een netwerk van duizenden kilometers heggen en houtwallen. Schattingen komen uit op ca. 225.000 km. Ruilverkaveling en prikkeldraad maakten daar na de Tweede Wereldoorlog een abrupt einde aan. Er is inmiddels een groeiende beweging die de heggen willen herstellen, om de natuur weer in het landschap te krijgen. Zij lijken de wind mee te hebben: over 8 jaar moet tien procent van het landoppervlak weer bestaan uit ‘groen-blauwe dooradering’. Een kans voor het landschap, wandelaars en bovenal: de natuur. Want heggen, houtwallen en natuurlijke oevers bruisen van het leven.
· Een heg is een dichte rij struiken, bedoeld om vee binnen weilanden te houden en roofdieren erbuiten. Ook akkers werden beschermd met heggen.
· Op houtwallen hielden struiken het vee tegen en leverden bomen hakhout. Houtwallen beschermden akkers tegen verstuiving.
· Aan de rand van veengebieden stonden op kavelgrenzen lange rijen elzen. In natte gebieden waren het slootranden met knotwilgen.
Bij een heggenlandschap denken we al gauw aan Groot-Brittannië. Maar oorspronkelijk had Nederland een hogere hegdichtheid.
“Die 225.000 kilometer waren alle beplantingen op kavelgrenzen – naast heggen ook houtwallen en elzensingels. We hadden dat afwisselende landschap doordat de kavels veel kleiner waren.”
Ruilverkaveling is dus een belangrijke oorzaak van het heggenverlies. Een lappendeken met grote variatie maakte plaats voor aaneengesloten grasland en akkers. Daar kwam de uitvinding van het prikkeldraad nog bovenop, en later schrikdraad. Heggen werden als veekering overbodig, en in korte tijd per duizenden kilometers gerooid.
Lokaal zijn losse heggen en houtwallen bewaard gebleven, maar slechts op een paar plekken ook het volledige landschap. Bijvoorbeeld Maasheggen, op de grens van Brabant en Limburg, een restant van een dicht heggenlandschap dat al door de Romeinen werd beschreven. De heggen die er nog staan worden door ecologen gezien als genenbank voor inheemse struiken, bomen en klimplanten. Samen met de cultuurhistorische waarde is Maasheggen uitgeroepen tot Werelderfgoed.
Meidoorn vormt vaak de basis, maar ook sleedoorn, wegedoorn, sporkehout en wilde rozen als hondsroos en egelantier horen van oudsher in Nederlandse heggen thuis.
Met bloesem in het voorjaar en bessen in het najaar zijn de struiken een voedselbron voor bijen en vogels. Daarnaast hebben heggenstruiken vaak stekels. Samen met het dichte takkennetwerk hielp dat het vee binnen te houden, en roofdieren en indringers buiten. Dat maakt de struiken ook een ideale plek voor zangvogels om te nestelen, en voor planten om veilig te kiemen. Zo hebben heggen een hoge ecologische waarde, zegt Jantine Schinkelshoek, van Stichting Hoopheggen.
Spontaan opgezet in het Overijsselse Olst, heeft Hoopheggen in drie jaar ruim twintig kilometer gemengde heggen aangeplant. “Het zijn minibosjes en ecologische snelwegen tegelijk. Daarbinnen komen talloze soorten voor, van bloeiende klimplanten tot bijzondere schimmels en korstmossen.”
“Uit Engeland en Duitsland blijkt dat er drie- tot zevenduizend soorten in netwerken van heggen en houtwallen kunnen leven. Allemaal met het blote oog waarneembaar.” Vanwege die ecologische waarde groeit de roep om herstel. Oorspronkelijk gebruikten mensen voor aanplant geschikte bomen en struiken die ze in hun eigen leefomgeving vonden. Terwijl de oerbossen uit het landschap verdwenen, bleef de genetische diversiteit van de lokale soorten behouden in heggen en houtwallen. Beste broederen, het is ronduit geweldig wat de actie van Giro 555 deze dagen heeft opgeleverd voor Oekraïne, iets waar we als land trots op mogen zijn. Maar trots is voor mij niet het goede woord, ik kan zo gauw geen beter woord bedenken want het had niet nodig moeten zijn en laten we hopen dat de situatie snel ten goede keert. Ik wil u allen echter vriendelijk vragen om ook eens na te denken over de toekomst voor onze volgende generaties en te kijken op de website www.hoopheggen.nl. U kunt helpen door te doneren, mee te helpen met planten of door ruimte aan te bieden.
Tot zover.